Van con­flict naar oplos­sing — geschil­len­re­ge­ling bui­ten de recht­bank om

Geschillen worden in de regel beslecht door rechtbanken. Voor geschillen tussen aandeelhouders is dit niet anders. De laatste jaren zagen echter verschillende vormen van alternatieve geschillenoplossing (bemiddeling) en geschillenbeslechting (arbitrage) het levenslicht. Zij zijn buiten rechtbanken te situeren.

Alternatieve geschillenbeslechting houdt in dat een derde (geen rechtbank) een geschil (of een deel daarvan) beslecht zoals een rechter. Het schoolvoorbeeld bij uitstek is arbitrage. In deze publicatie focussen we op bemiddeling als alternatieve vorm van geschillenoplossing bij conflicten tussen aandeelhouders of bestuurders.

Bemiddeling faciliteert een oplossing die door alle partijen wordt gedragen. Er wordt geen regeling van bovenaf opgelegd maar partijen proberen zelf een overeenkomst uit te werken, met de hulp van derden. In bepaalde omstandigheden kan de rechtbank zo een buitengerechtelijk traject zelfs gedwongen opleggen, tenzij alle partijen zich daartegen verzetten.

Hoewel deze alternatieve oplossingstrajecten zich buiten de rechtbank situeren, worden zij door de ondernemingsrechtbanken actief ondersteund en gestimuleerd. Zo kan de voorzitter een zaak die voor de rechtbank wordt ingeleid verwijzen naar de schikkingskamer wanneer hij van mening is dat partijen baat zouden hebben bij een onderhandelde oplossing. Aan de partijen wordt gevraagd om in persoon te verschijnen en aan advocaten wordt gevraagd om hun cliënten effectief aan te moedigen om aanwezig te zijn. De schikkingskamer kan zelf een verzoeningspoging ondernemen of partijen naar een bemiddeling begeleiden.

Een bemiddelingstraject wordt in het kader van geschillen tussen aandeelhouders steeds vaker ingezet. Het laat partijen toe om op korte termijn, en tegen een lagere kostprijs, een oplossing uit te werken die, veel meer dan bij een gerechtelijke procedure, op maat van de partijen kan worden uitgewerkt. Zo kunnen partijen zelf de waarderingscriteria vastleggen, betalingstermijnen overeenkomen, niet-concurrentiebedingen modelleren, andere hangende conflicten in een globale regeling opnemen, … Op die manier worden verschillende, langdurige en dure procedures vermeden.

In het bijzonder bij conflicten tussen aandeelhouders bevestigde het Hof van Cassatie in zijn arrest van 27 juni 2024 dat de geschillenregeling (gedwongen uitsluiting, uittreding wegens gegronde redenen) een subsidiair karakter heeft, zodat “de eiser moet aantonen dat alle pogingen zijn ondernomen om het geschil op een andere wijze op te lossen”. Lees: hebben partijen al een bemiddelingspoging overwogen?

Hoe verloopt een bemiddeling?

Bemiddeling is een vorm van geschillenoplossing waarbij partijen in een vertrouwelijk kader een beroep doen op een bemiddelaar. De bemiddelaar begeleidt partijen om zelf tot een oplossing te komen die focust op hun behoeften. Centraal staat de bemiddelaar die onafhankelijk, onpartijdig en neutraal is. In de meeste gevallen is hij een inhoudelijk expert in de materie.

Bemiddeling is een vrijwillig proces. Partijen beslissen of zij in of uit de bemiddeling stappen. In de regel ligt de keuze van de bemiddelaar bij partijen. Naast vrijwilligheid wordt bemiddeling ook gekenmerkt door commitment. Partijen moeten constructief meewerken met de wil om een akkoord te bekomen. De bemiddeling mag geen middel zijn om informatie los te peuteren of om tijd te winnen. Tot slot staat autonomie centraal, in die zin dat partijen zelf de oplossing van het geschil bepalen. De bemiddelaar zal hen daarbij helpen, door de communicatie tussen partijen te versterken, door partijen aan te moedigen om te focussen op hun belangen, door mee op zoek te gaan naar hun BATNA (Best Alternative to a Negotiated Agreement) en hun WATNA (Worst Alternative to a Negotiated Agreement), en op die manier een zo ruim mogelijke ZOPA (Zone of Possible Agreement) te exploreren.

De bemiddelaar kan beschouwd worden als een bruggenbouwer en een diepzeeduiker. Hij moet eerst en vooral context creëren en partijen bijstaan om ze duidelijk te maken waar het in werkelijkheid over gaat. In veel gevallen ligt aan het geschil een dieper (soms emotioneel) conflict ten grondslag. Hij moet vooral rust in de onderhandelingen scheppen. De bemiddelaar zal gespreksregels introduceren en een stappenplan voorstellen voor verdere onderhandelingen. Hij helpt partijen om de toekomst voor ogen te houden in plaats van het verleden. In het verdere bemiddelingstraject is de bemiddelaar de trajectbegeleider van de gesprekken en onderhandelingen: hij probeert partijen te bewegen van standpunt naar belang, zoekt samen met de partijen naar verschillende opties en mogelijkheden zodat een legitieme en door alle partijen gedragen oplossing kan worden gevonden die het best beantwoordt aan hun belangen.

Bemiddeling staat of valt met vertrouwelijkheid. Enerzijds is hét instrument van de bemiddelaar de caucus: een vertrouwelijk gesprek tussen de bemiddelaar en een partij (al dan niet met bijstand van haar advocaat). Het bestaan, noch de inhoud van het gesprek wordt meegedeeld aan de andere partij, tenzij dit wordt overeengekomen. Anderzijds zijn alle gesprekken en informatie die in een bemiddelingstraject worden uitgewisseld in de regel vertrouwelijk. Zij kunnen, als de bemiddeling faalt, niet in een navolgende juridische procedure worden gebruikt.

Een bemiddelingstraject start soms, maar niet altijd in het kader van een gerechtelijke procedure. Daarom wordt een onderscheid gemaakt tussen gerechtelijke en buitengerechtelijke bemiddeling. Bij een buitengerechtelijke bemiddeling stellen de partijen, die al dan niet in een procedure verwikkeld zijn, in onderling overleg een bemiddelaar aan. Bij een gerechtelijke bemiddeling wordt de bemiddelaar door een rechter aangesteld in een hangende procedure en dit op verzoek van (één van de) partijen of op suggestie van de rechter. De rechter kan enkel een (door de Federale Bemiddelingscommissie) erkende bemiddelaar aanstellen. Na afloop zal de bemiddelaar aan de rechter enkel laten weten of de bemiddeling al dan niet succesvol is geweest, meer niet.

In beide gevallen worden de spelregels van de bemiddeling vastgelegd in een vooraf overeengekomen bemiddelingsprotocol.

Als de bemiddeling uitmondt in een akkoord, wat neerkomt op een dading, kan dit akkoord op vraag van een partij door de rechter wordt gehomologeerd in een vonnis. Dit vonnis kan dan gedwongen worden ten uitvoer gelegd als een van de partijen het akkoord niet respecteert. Homologatie kan enkel wanneer het akkoord tot stand is gekomen via een erkend bemiddelaar.

Bindende derdenbeslissing

Als onderdeel van een onderhandelde oplossing of een bemiddeld akkoord kan, bijvoorbeeld in vennootschapsgeschillen, gebruik worden gemaakt van de bindende derdenbeslissing. Dit is een beslissing door een buitenstaander, op verzoek van alle betrokken partijen, over meningsverschillen die geen rechtsgeschil vormen. Zo kan de prijs- of waardebepaling van aandelen, als onderdeel van een globale regeling, aan een bedrijfsrevisor worden overgelaten. Het bindend karakter van de derdenbeslissing houdt in dat alle betrokkenen deze beslissing moeten respecteren. Eenmaal de derde, in dit voorbeeld de bedrijfsrevisor, de prijs heeft bepaald moeten partijen zich daarbij neerleggen en kan zelfs de rechtbank de beslissing niet naast zich neerleggen, behalve in uitzonderlijke gevallen.

Wat te kiezen?

Of een klassiek proceduretraject voor de rechtbank dan wel een arbitragetraject of een bemiddelingstraject de aangewezen weg is om een geschil op te lossen, hangt af van tal van factoren: de aard en omvang van het geschil, de eraan verbonden risico’s, de verhoopte oplossing, de houding van de andere betrokken partijen, ...

DELEN: