Het teke­nin­gen- en model­len­recht: het klei­ne broer­tje van het auteursrecht

Tekeningen- en modellenrechten zijn wellicht de minst gekende intellectuele rechten, omdat ze vaak overschaduwd worden door hun oudere broer, het auteursrecht. Deze intellectuele rechten bieden immers ook bescherming aan het uiterlijk van een voorwerp.

Toch zijn er belangrijke verschillen en hebben ook tekeningen en modellen een belangrijke commerciële waarde. Denk bijvoorbeeld aan een dessin van een stof of behangpapier, de vorm van een (speelgoed)wagen, het motief en de vorm van een koffietas, …
Hieronder lichten we een aantal belangrijke aspecten toe van het tekeningen- en modellenrecht.

• Voorwerp: een “tekening of model”, met name “het uiterlijk van een voortbrengsel (of een deel ervan)”. Het betreft de belichaming, de uitdrukking. Dit kan zowel tweedimensionaal (tekening) als driedimensionaal (model) zijn. Het “uiterlijk” wordt afgeleid uit diverse kenmerken, waaronder de lijnen, de omtrek, de kleuren, de vorm, de textuur of de materialen van het voortbrengsel zelf en de versiering ervan. Het “voortbrengsel” is ieder voorwerp dat kan worden vervaardigd.

• Uitzonderingen: uiterlijke kenmerken die uitsluitend door de technische functie bepaald zijn (bijvoorbeeld de volgorde van de toetsen op een toetsenbord), genieten geen bescherming. Hetzelfde geldt voor verbindingsstukken, zijnde voorwerpen die in een bepaalde vorm geproduceerd moeten worden om met een ander voorwerp te kunnen verbinden (bijvoorbeeld een stekker die in het stopcontact moet passen). Smaak, geluid of reuk worden evenmin beschermd.

• Beschermingsvoorwaarden: een tekening of model wordt slechts beschermd indien het nieuw is en het een eigen karakter heeft. Er is sprake van “nieuwheid” indien er geen identiek model of tekening reeds eerder voor het publiek beschikbaar is gesteld. Een tekening of model kan haar eigen nieuwheid aantasten. Het is derhalve van groot belang dat een nieuwe tekening of model niet openbaar wordt gemaakt alvorens de nodige beschermingsmaatregelen zijn genomen. Een tekening of model heeft een “eigen karakter” indien het een duidelijke verschillende algemene indruk wekt bij de geïnformeerde gebruiker t.o.v. oudere individuele tekeningen of modellen (het “vormgevingserfgoed”).

• Territorium: een Gemeenschapstekening of -model biedt bescherming in de gehele Europese Unie. Een Benelux-tekening of -model geniet bescherming in de Benelux. Een internationaal depot biedt bescherming in alle landen waarvoor bescherming wordt aangevraagd.

• Ontstaan: Gemeenschapsmodellen onderscheiden “niet-geregistreerde modellen”, die ontstaan door de loutere creatie enerzijds, en anderzijds “geregistreerde modellen” die ontstaan door registratie. Daarnaast kan men in België een Benelux-model verkrijgen middels registratie. Ten slotte kan er ook geopteerd worden voor een internationaal depot, waarin bij de aanvraag moet worden aangeduid voor welke landen bescherming is gewenst. Bij registratie gebeurt er geen onderzoek naar de beschermingsvoorwaarden. Deze worden pas voor het eerst onderzocht door een rechtbank in het kader van een inbreukprocedure.

• Recht van voorrang: dit recht houdt in dat wanneer een depot wordt genomen voor een tekening of model in één land, de deposant 6 maanden tijd krijgt om diezelfde tekening of model ook te deponeren in een ander land, met behoud van de “eerdere (voorrangs)datum”. Bijgevolg wordt er geen rekening gehouden met gebeurtenissen die zich voordoen tussen de datum van het eerste depot en de datum van het latere depot. Het deponeren in één land kan immers de vereiste van nieuwheid wegnemen voor het depot in het andere land.

• Titularis: de “werkelijke ontwerper” is gerechtigd de tekening of het model te deponeren. In geval van creatie door een werknemer in de uitoefening van zijn functie, wordt de werkgever als ontwerper beschouwd. In geval van creatie door een zelfstandige dienstverlener (in opdracht), mits de opdracht werd gegeven met als doel het commercialiseren van het voortbrengsel waarin de tekening of het model is belichaamd, wordt de opdrachtgever als ontwerper beschouwd.

• Beschermingsduur: een geregistreerd Gemeenschapsmodel / Benelux-model biedt bescherming gedurende 5 jaar vanaf de depotdatum, verlengbaar telkens met 5 jaar, tot een maximale beschermingsduur van 25 jaar. Een niet-geregistreerd Gemeenschapsmodel biedt bescherming gedurende 3 jaar vanaf de eerste publieke bekendmaking.

• Beschermingsomvang: een geregistreerd Gemeenschapsmodel / Benelux-model verschaft aan de titularis het recht om de tekening of het model enerzijds zelf te gebruiken en anderzijds het gebruik door anderen te verbieden. Onder “gebruiken” wordt begrepen: het vervaardigen, aanbieden, in de handel brengen, verkopen, leveren, verhuren, invoeren, uitvoeren, tentoonstellen, gebruiken of in voorraad hebben voor een van deze doeleinden. Een niet-geregistreerd Gemeenschapsmodel verschaft tevens het recht om de tekening of het model zelf te gebruiken enerzijds en het recht om gebruik door derden te verbieden anderzijds, maar dit laatste alleen als er sprake is van namaak.

• Communautaire uitputting: de titularis kan zich niet verzetten tegen het gebruik door derden, bijvoorbeeld bestaande uit het verder verhandelen / verkopen van voortbrengselen die in de Europese Economische Ruimte (EER) in het (handels)verkeer werden gebracht met diens toestemming.

DELEN: