Eer­ste hulp bij wan­pres­ta­ties: de belang­rijk­ste nieu­wig­he­den onder de moge­lij­ke sancties

Vroeg of laat wordt u mogelijk geconfronteerd met een medecontractant die zijn verbintenissen niet nakomt. Of misschien werd u zelf al een contractuele tekortkoming verweten? In beide gevallen is het nuttig te weten welke sancties de wetgever voorziet om die contractuele tekortkoming te bestraffen.

In deze publicatie lichten we de verschillende sancties toe die sinds 1 januari verankerd zijn in het nieuwe boek 5 van het Burgerlijk Wetboek voor toerekenbare tekortkomingen (lees: niet van toepassing in geval van overmacht of imprevisie). Hoewel de meeste sancties oude bekenden zijn en reeds een ruime toepassing vinden in de Belgische rechtspraak, werden hier en daar een aantal nieuwigheden ingevoerd waaronder de volstrekt nieuwe sanctie van de prijsvermindering.

Om u wegwijs te maken doorheen de wettelijke regeling, hebben we de sancties voor u samengevat in een helder schema:

De sancties zijn onder te verdelen in drie categorieën.

Enerzijds moet een opsplitsing worden gemaakt afhankelijk van de vraag of de uitvoering van het contract nog mogelijk/wenselijk is in het licht van de begane wanprestatie. Anderzijds is er de overkoepelende sanctie van het herstel van schade die afzonderlijk kan worden toegepast, dan wel kan worden gecombineerd met een of meerdere sancties uit een van de andere categorieën.

In deze publicatie geven we u graag een beknopte toelichting bij de voornaamste nieuwigheden.

Voortaan ook sancties mogelijk in geval van voortijdige wanprestatie

Waar u vroeger pas actie kon ondernemen eens uw medecontractant daadwerkelijk een wanprestatie had begaan, biedt de wetgever u thans de mogelijkheid om bepaalde sancties reeds op voorhand toe te passen mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan.

Het gaat meer bepaald om de opschorting van de eigen verbintenis (“exceptio timoris”) en de ontbinding van het contract (“anticipatory breach”).

Exceptio Timoris

• Wat? Tijdelijke opschorting van de eigen verbintenis.
• Voorwaarden?
  • wederkerig contract;
  • schuldenaar moet in beginsel als eerste zijn verbintenis nakomen;
    
  • duidelijk dat schuldenaar niet zal presteren op het einde van de uitvoeringstermijn;
    
  • de gevolgen moeten voldoende ernstig zijn voor de schuldeiser;
  • tijdelijke sanctie tot wanneer de schuldenaar voldoende waarborgen biedt voor de goede uitvoering van zijn verbintenis (bv. door een (aanvullende) borg te stellen);
  • voorafgaande ingebrekestelling (tenzij contractueel uitgesloten) waarin u best aandringt op het bieden van voldoende waarborgen.
    
• Hoe? Via schriftelijke gemotiveerde kennisgeving.

Anticipatory breach

• Wat? Anticipatieve ontbinding van het contract.
• Voorwaarden?
  • uitzonderlijke omstandigheden;
  • voorafgaande ingebrekestelling blijft zonder gevolg;
    
  • duidelijk dat de schuldenaar niet zal presteren op het einde van de uitvoeringstermijn;
  • de gevolgen moeten voldoende ernstig zijn voor de schuldeiser.
    
• Hoe?
  • via gerechtelijke weg;
  • op basis van een contractueel beding;
  • op eenzijdige kennisgeving (zie verder).

Toepassing van sancties op eenzijdige kennisgeving

Een tweede belangrijke vernieuwing is dat een aantal sancties kunnen worden toegepast zonder dat u hiervoor over een contractueel beding moet beschikken of via de rechtbank dient te passeren. Het gaat om de vervanging van de schuldenaar, de ontbinding en de prijsvermindering (zie verder).

Wat betreft de vervanging en de ontbinding moet naast de respectieve toepassingsvoorwaarden van beide mechanismen, aan volgende voorwaarden zijn voldaan:

• uitzonderlijke omstandigheden (bv. hoogdringendheid) in geval van vervanging / ernstige tekortkoming in geval van ontbinding;
• voorafgaande ingebrekestelling met remediëringstermijn;
• het nemen van nuttige maatregelen om de tekortkoming vast te stellen (op tegenspraak);
• schriftelijk gemotiveerde kennisgeving met vermelding van de verweten tekortkoming.

Wat betreft de prijsvermindering, is een voorafgaande ingebrekestelling vereist alsook een schriftelijke gemotiveerde kennisgeving waarin de reden van de vermindering wordt vermeld.

Hou er rekening mee dat de rechtbank naderhand controle kan uitoefenen op de toepassing van de sanctie waarbij de regelmatigheid en de rechtmatigheid zal worden beoordeeld. Indien zou blijken dat de sanctie ten onrechte werd toegepast, kan de ontbinding bv. onwerkzaam worden verklaard of zullen de kosten van de vervanging mogelijk niet kunnen gerecupereerd worden bij de schuldenaar. De toepassing gebeurt aldus steeds op eigen risico van de schuldeiser.

Nieuwe sanctie: prijsvermindering

Wat?

Vermindering van de contractuele prijs met het verschil tussen de waarde van de ontvangen prestatie en de waarde van de overeengekomen prestatie op het ogenblik van de sluiting van het contract.

Deze sanctie was reeds gekend in het kader van de vrijwaringsverplichting voor verborgen gebreken, in welk geval de koper de keuze heeft tussen ontbinding van de overeenkomst en een prijsvermindering. Thans verkrijgt deze sanctie een algemene strekking.

Doel?

Herstel van het evenwicht tussen de wederzijdse prestaties. De prijsvermindering is geen schadevergoeding, maar een maatregel tot bijsturing van het contract.

Voorwaarden?

Onvoldoende ernstige tekortkoming voor ontbinding. Deze wanprestatie kan van kwantitatieve aard zijn (bv. een leverancier levert slechts 80% van de geplaatste bestelling) of van kwalitatieve aard (bv. een aannemer plaatst een vloer met geringe esthetische gebreken).

Hoe?

Via rechterlijke machtiging of een schriftelijke eenzijdige kennisgeving (zie hoger).

Afwijkingen en uitsluitingen zijn mogelijk!

De wettelijke sanctiemechanismen zijn van aanvullend recht en kunnen bijgevolg worden gemoduleerd of uitgesloten in een contract. Hou hierbij wel steeds rekening met eventuele bijzondere wetgeving die van toepassing is (bv. in B2C-context) aangezien deze voorrang heeft op de algemene regeling in boek 5.

Heeft u vragen over de mogelijke sancties of wenst u ons advies in deze materie? Aarzel dan niet om contact op te nemen met Emily Van Damme of Natascha De Roeck.

DELEN: