Doet u reeds het nodi­ge om een knock-out van uw alge­me­ne voor­waar­den te vermijden?

Een goede set algemene voorwaarden bevordert niet alleen een efficiënte afhandeling van transacties, het biedt ondernemingen tevens de nodige bescherming wanneer zij zich in het handelsverkeer begeven. Het toenemend aantal algemene voorwaarden en de rechtsonzekerheid over de toepasselijkheid ervan, heeft de wetgever aangezet om voor het eerst een wettelijk kader te creëren voor het gebruik van algemene voorwaarden.

Overzicht wettelijk kader

De wetgever zag vooreerst zijn kans om de voorwaarden waaraan moet zijn voldaan opdat algemene voorwaarden tegenstelbaar zijn aan een medecontractant, vast te leggen in het nieuwe boek 5 van het Burgerlijk Wetboek. Samengevat geldt dat algemene voorwaarden bindend zijn ten aanzien van de medecontractant indien deze (i) voorafgaandelijk aan de sluiting van de overeenkomst, (ii) kennis heeft genomen van de algemene voorwaarden, dan wel de mogelijkheid had hiervan kennis te nemen, en (iii) de algemene voorwaarden vervolgens heeft aanvaard.

Naast de codificatie van voormelde algemene principes, heeft de wetgever de komst van boek 5 tevens aangegrepen om een oplossing te bieden voor de veelvoorkomende problematiek van tegenstrijdige algemene voorwaarden, ook wel de battle of the forms genoemd.

Dit is het conflict dat ontstaat wanneer partijen elk de overtuiging dragen dat hun algemene voorwaarden en niet die van de andere partij van toepassing zijn op het contract, en/of deze sets algemene voorwaarden tegenstrijdig zijn. Waar vroeger verschillende oplossingen naar voren werden geschoven in rechtspraak en rechtsleer, kiest de wetgever nu resoluut voor de toepassing van de zogenaamde knock-out rule. De concrete betekenis en draagwijdte van deze nieuwe regel, wordt verder toegelicht.

Problematiek van tegenstrijdige algemene voorwaarden

Wat indien een koper bij het plaatsen van zijn bestelling zijn aankoopvoorwaarden voegt, en de verkoper op zijn beurt algemene verkoopsvoorwaarden voegt bij het verzenden van de orderbevestiging?

Welke algemene voorwaarden genieten dan de voorkeur? Mogen er eigenlijk algemene voorwaarden worden toegepast in dat geval, of dienen beide sets algemene voorwaarden overboord te worden gegooid?

Dit zijn de klassieke vragen die rijzen wanneer we te maken krijgen met een battle of the forms.

De problematiek van tegenstrijdige algemene voorwaarden heeft over de jaren heen geleid tot uiteenlopende theorieën. In het algemeen waren drie strekkingen te onderscheiden waarbij afwisselend de voorkeur werd verleend aan:

• de algemene voorwaarden die het eerst zijn uitgewisseld tussen partijen (first shot);
• de algemene voorwaarden die het laatst zijn uitgewisseld tussen partijen (last shot);
• beide sets van algemene voorwaarden, met uitzondering van de onverenigbare bepalingen (knock-out);

Het bestaan van deze verschillende opinies bracht heel wat onzekerheid met zich mee, reden waarom de wetgever - in lijn met de meerderheidsstrekking op nationaal en internationaal niveau - hieraan een halt toeriep door thans in boek 5 uitdrukkelijk te kiezen voor de knock-out rule.

Knock-out rule als algemeen principe

In eerste instantie verduidelijkt de wetgever dat de onderhandelde voorwaarden steeds voorrang hebben op de algemene voorwaarden van één van de partijen. Zoals verder zal blijken, winnen onderhandelde, aanvaarde en ondertekende algemene voorwaarden absoluut aan belang.

Kan een conflict echter niet worden opgelost aan de hand van de onderhandelde voorwaarden, en werd er bij aanbod en aanvaarding verwezen naar verschillende algemene voorwaarden, moet de knock-out rule worden toegepast. Beide sets van algemene voorwaarden zullen in dat geval van toepassing zijn, met uitzondering van de onverenigbare bepalingen. Voor die punten vallen partijen terug op het gemeen verbintenissenrecht.

Voorziet de ene partij bv. een mogelijkheid tot prijsherziening in zijn algemene voorwaarden, maar wordt dit in de algemene voorwaarden van de andere partij uitgesloten, zal dit aspect geregeld worden door het gemeen verbintenissenrecht. Volgens het gemeen verbintenissenrecht is een prijsherziening in principe mogelijk in geval van onvoorziene omstandigheden, tenzij anders overeengekomen. Ook dit is overigens nieuw sinds 1 januari 2023 en zal verder worden toegelicht in de volgende nieuwsbrief van deze reeks.

Hoe ontsnappen aan de knock-out rule?

De wetgever biedt een uitweg voor wie wil ontsnappen aan de knock-out rule en niet wenst dat een contract tot stand kan komen waarop de algemene voorwaarden van de andere partij (eveneens) van toepassing zijn. Hiertoe moet men voorafgaandelijk aan de sluiting van het contract, dan wel kort erna, uitdrukkelijk aan deze partij melden dat men niet wil gebonden zijn door een dergelijk contract.

Belangrijke opmerking hierbij is dat deze melding niet in de eigen algemene voorwaarden mag staan, maar in een afzonderlijke verklaring moet worden opgenomen. Een standaardclausule in de algemene voorwaarden die stelt dat de algemene voorwaarden van de andere partij van rechtswege zijn uitgesloten, is bijgevolg niet voldoende om zich op de uitzondering te kunnen beroepen.

Werd een voorafgaandelijke melding gedaan, en is er sprake van een battle of the forms, dan is het gevolg dat het contract niet tot stand komt. Zelfs indien een partij toch uitvoering zou geven aan dit contract, kan de andere partij op grond van deze nieuwe wettelijke bepalingen het contract nog steeds laten vernietigen wegens gebrek aan toestemming. In dat geval dringt zich een teruggave op van de geleverde prestaties, met alle daaraan verbonden moeilijkheden.

De vraag stelt zich of deze situatie te verkiezen is boven de gevolgen van de knock-out rule?

Kiezen voor de uitzondering of toch niet?

Wie vanaf 1 januari 2023 een (al dan niet gedeeltelijke) knock-out van zijn algemene voorwaarden of discussies over gebrek aan toestemming wil vermijden, dient rekening te houden met deze nieuwe regelgeving en na te gaan in welke mate een aanpassing nodig is van zijn contracten en algemene voorwaarden, en vooral de strategie die op vandaag wordt gehanteerd om deze tegenstelbaar te maken aan de medecontractant.

Zowel de toepassing van de knock-out rule als de keuze voor de uitzondering, brengen bepaalde risico’s met zich mee zodat iedere onderneming er belang bij heeft deze denkoefening te doen.

DELEN: